Paul is een zeer ervaren, creatief en vasthoudend procesadvocaat
paul.russell@russell.nl +31 20 301 55 55Reinier adviseert nationale en internationale bedrijven
reinier.russell@russell.nl +31 20 301 55 55Landen kunnen beschermde cultuurgoederen die illegaal uit hun land zijn uitgevoerd terug eisen. Kunsthandelaren en verzamelaars kunnen onverwacht met een dergelijke claim worden geconfronteerd als zij bijvoorbeeld een kunstwerk op een veiling hebben gekocht. Blijkt dat kunstwerk inderdaad illegaal uitgevoerd te zijn, dan moet het worden afgestaan aan de betreffende staat. Is de koper te goeder trouw, dan heeft deze recht op een vergoeding.
Voor cultuurgoederen uit de Europese Unie is dit alles geregeld in de Europese richtlijn voor de teruggave van cultuurgoederen (Richtlijn 2014/60/EU). Hoe deze regeling in de praktijk werkt blijkt uit een zaak voor de rechtbank Gelderland.
Een kunsthandelaar had op een veiling een aantal Italiaanse schilderijen gekocht en bood deze via zijn website te koop aan. Een secretaresse herkende de schilderijen als altaarstukken die in 2002 uit de abdij Santa Maria in Silvis, een beschermd monument, in Italië gestolen waren. Op verzoek van de Italiaanse politie neemt het Nederlandse Openbaar Ministerie de twee altaarstukken in beslag. Doel hiervan is afgifte aan Italië waar men (1) verder onderzoek wil doen naar de schilderijen en (2) de schilderijen eventueel wil teruggeven aan de oorspronkelijke eigenaar.
In een kort geding tegen het OM vraagt de kunsthandelaar om teruggave van de kunstwerken. De inbeslagname is volgens hem niet nodig voor waarheidsvinding. Hij is namelijk bereid mee te werken aan een onderzoek of het inderdaad de gestolen kunstwerken betreft. Directe teruggave aan de abdij is geen reden voor inbeslagname. Als koper te goeder trouw is hij de rechthebbende op de schilderijen. Bovendien heeft hij recht op een vergoeding als hij de schilderijen moet teruggeven aan Italië. Als de kunstwerken meteen worden afgegeven aan de abdij, verliest hij dat recht.
De rechter constateert dat verder onderzoek naar de schilderijen nodig is. De eigenschappen van de te koop aangeboden kunstwerken wijken volgens de beschrijving deels af van die van de gestolen schilderijen. De inbeslagname blijft daarom gehandhaafd.
Teruggave aan de abdij is echter geen reden voor inbeslagname. Indien de schilderijen inderdaad gestolen blijken te zijn, geldt voor de teruggave binnen Europa namelijk een vaste procedure, de revindicatieprocedure. Na het authenticiteitsonderzoek moeten de schilderijen daarom terug naar de kunsthandelaar. Het Nederlandse OM moet zorgen dat ze inderdaad worden teruggegeven.
Als de schilderijen de gestolen kunstwerken blijken te zijn, moet de Italiaanse staat in Nederland een procedure aanspannen voor de teruggave ervan. De Nederlandse rechter bepaalt vervolgens wie er recht heeft op de schilderijen. Dat zal bij bewezen diefstal de abdij zijn. Dan komt vervolgens de vraag aan de orde of de kunsthandelaar recht heeft op een vergoeding. Dat is alleen het geval als deze te goeder trouw is geweest. Het OM twijfelt hieraan, aangezien de schilderijen ten tijde van de koop als gestolen gemeld stonden op internet. De rechter doet hierover geen uitspraak. Dat kan ook niet in een kort geding.
Na onderzoek bleek het inderdaad om de gestolen schilderijen te gaan. Deze werden echter conform het vonnis teruggegeven aan de kunsthandel en vervolgens in 2019 weer in beslag genomen door het OM. Dat gaf ze echter nog niet terug aan de oorspronkelijke eigenaar. Wel startte het OM een procedure tegen de verkoper, de veilinghouder, de twee kopers en tegen hun bedrijf.
In december 2024 eiste het OM werkstraffen en voorwaardelijke gevangenisstraffen tegen hen en tegen het bedrijf een boete van € 10.000. Bij de veilinghouder en de kopers meende het OM dat sprake was van opzet- of schuldheling omdat zij geen onderzoek naar de herkomst hadden gedaan, terwijl zij op grond van hun ervaring hadden moeten weten dat de schilderijen gestolen waren (opzetheling) of waarschijnlijk waren (schuldheling). Bovendien hadden de verkopers een valse provenance, namelijk België, op hun website gezet.
De veilinghouder en de kopers werden vrijgesproken van heling. De schilderijen stonden pas op pagina 459 van de Italiaanse website voor gestolen kunst en waren dus niet heel eenvoudig te vinden. Er was geen reden was om alleen op grond van de omschrijvingen “oorspronkelijk uit Italië” en “Italiaanse school” te vermoeden dat de werken gestolen waren, waardoor een diepgaander onderzoek naar de herkomst nodig zou zijn geweest. De schilderijen konden ook een andere herkomst hebben. De kopers vermoedden op grond van hun ervaring dat de schilderijen uit België afkomstig waren en hadden dat daarom ook zo op de website gezet. Uit Italië kon volgens hen niet, omdat schilderijen uit dat land niet legaal konden worden uitgevoerd.
De abdij koos er voor om geen aparte revindicatieprocedure door de Italiaanse staat te laten beginnen, maar om zelf direct naar de Nederlandse rechter te stappen en mee te doen met de zaken die door het OM waren gestart. De strafrechter oordeelde dat nu duidelijk was dat de schilderijen gestolen waren, deze inderdaad terug moesten. Zonder vergoeding voor de kunsthandel, want dat is een kwestie waar de burgerlijke rechter over moet oordelen.
De kunsthandel zal dus zelf een nieuwe procedure moeten beginnen als zij een vergoeding wil krijgen voor de schilderijen. De strafrechter nam wel een voorschot hierop door op te merken dat alleen bij een koop te goeder trouw van een gestolen cultuurgoed er recht is op een vergoeding. Dat er geen sprake was van heling, wil nog niet zeggen dat er meteen sprake is van goede trouw door de koper.
Had de kunsthandelaar dit gedoe kunnen voorkomen dat minstens van de beslaglegging in december 2017 tot de uitspraak van de strafrechter in januari 2025 heeft geduurd? In het algemeen geldt dat als de koper voorafgaand aan de koop van een kunstwerk geen onderzoek doet, het voor zijn eigen risico is als hij een gestolen of vervalst werk koopt. In dit geval was het doen van onderzoek naar de herkomst echter niet goed mogelijk. Op veilingen is het namelijk niet ongebruikelijk dat kunstwerken worden geveild waarvan de naam van de verkoper niet openbaar wordt gemaakt.
Kan de koper op een veiling dan niets doen om dit te voorkomen? De koper kan voorafgaand aan de koop kijken of kunstwerken voorkomen op een nationale lijst van cultureel erfgoed of in het Art Loss Register. Dat is ook een wettelijk vereiste om een beroep te kunnen doen op koop te goeder trouw en recht op vergoeding te hebben. Bij kunstwerken van geringe waarde lijkt dit omslachtig maar het kan wel een heleboel juridische kwesties en jarenlange stress voorkomen.
Wordt uw aankoop geclaimd door een vorige eigenaar of wilt u zelf een van u gestolen kunstwerk opeisen? Wilt u weten hoe u de koop van gestolen of valse kunst kunt voorkomen? Heeft u andere vragen over het kopen en verkopen van kunst? Neem dan contact met ons op:
Het onderzoek naar roofkunst in Nederlandse musea is vrijwel afgerond. Wat zijn de resultaten en hoe kunt u als erfgenaam een claim indienen?
De Adviescommissie Bescherming Cultuurgoederen (in de wandelgangen: de Commissie-Pechtold) heeft 30 september 2019 haar advies gepresenteerd aan de Minister van Cultuur. Welke gevolgen heeft dit voor onder meer de kunsthandel, verzamelaars en stichtingen?
Op 1 juli 2016 treedt de nieuwe Erfgoedwet in werking. De wet is vooral een bundeling van bestaande wet- en regelgeving, zoals de Wet tot behoud van cultuurbezit, maar er zijn ook aanpassingen gedaan. Wat betekent de Erfgoedwet voor verzamelaars van kunst?
Een nieuwe verordening van de EU verplicht vanaf 28 juni 2025 iedereen die cultuurgoederen in de EU wil invoeren om over een invoervergunning te beschikken of een importeursverklaring in te dienen. Wanneer is welk document nodig? En wat zijn de gevolgen hiervan voor kunsthandelaren, galeries, veilinghuizen en verzamelaars, zowel binnen als buiten de EU?
De regering heeft in een brief aangegeven hoe zij de voorstellen uit de adviezen van de Commissie-Buma in regelgeving wil gaan omzetten. Wat betekent dit in de praktijk voor particulieren die kunst of andere cultuurgoederen in eigendom hebben? Maar eerst: wat zijn de regels voor de uitvoer van beschermde cultuurgoederen op dit moment?
De regering heeft in een brief aangegeven hoe zij de voorstellen uit de adviezen van de Commissie-Buma in regelgeving wil gaan omzetten. Wat betekent dit in de praktijk voor particulieren die kunst of andere cultuurgoederen in eigendom hebben? Lost dit de problemen van eigenaren op?
